Prins Maurits in de Slag bij Nieuwpoort

Veldslag in de Tachtigjarige Oorlog

De Amsterdamse kunstenaar Henri Ambrosius Pacx (1603-ca.1668) schilderde portretten, stadsgezichten, landschappen en veldslagen. We weten niet wanneer Pacx de veldslag bij Nieuwpoort schilderde. De slag, waarbij Maurits van Nassau de Spanjaarden bij Nieuwpoort tijdens de Tachtigjarige Oorlog versloeg, vond enkele jaren voor de geboorte van Henri Ambrosius Pacx plaats. De overwinning werd nog jarenlang gevierd. Het was een hoogtepunt in de militaire loopbaan van de prins van Oranje.

Kaapvaart uit Duinkerke

Maurits van Nassau (1567-1625) werd door de Staten-Generaal van de Nederlanden naar Vlaanderen gestuurd om de stad Duinkerke in te nemen. De kaapvaart uit deze stad bracht de handelsvloot en de vissersvloot van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden veel schade toe. Duinkerke was de belangrijkste kustplaats die nog in handen was van de Spanjaarden, schreef Onno Boonstra in 1999 in zijn studie over de Slag bij Nieuwpoort. De Spaanse vloot gebruikte de haven en de daar gevestigde reders kregen toestemming om schepen van de Republiek aan te vallen. De Hoge Admiraliteitsraad in Brussel had hen hiervoor met zogenaamde kaperbrieven toestemming verleend. De Staten-Generaal, gesteund door raadpensionaris Johan van Oldenbarnevelt, wilden een einde maken aan deze kaapvaart.

Afleidingsmanoeuvres

Maurits van Nassau was geen voorstander van dit plan. Voor de aanval op Duinkerke was een groot leger nodig, dat niet gemist kon worden om de noordelijke provincies te beschermen. Om de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden niet helemaal onbeschermd te laten liet Maurits een deel van het leger achter. Deze legereenheden stonden onder leiding van Filips van Hohenlohe-Neuenstein en Willem Lodewijk en zorgden met aanvallen op Heusden en 's-Hertogenbosch voor afleidingsmanoeuvres. Tot een inname van Duinkerke in het huidige Frankrijk, kwam het niet, want aartshertog Albrecht van Oostenrijk kwam met een groot leger naar Vlaanderen. Bij Nieuwpoort kwam het tot een treffen.

Eerste confrontatie

Maurits van Nassau had de beschikking over 9.400 manschappen te voet en 2.500 ruiters. Albrecht van Oostenrijk beschikte over 1.200 ruiters en 7.000 soldaten te voet. Het Spaanse leger had met acht kanonnen wel meer vuurkracht. Maurits kon slechts zes kanonnen in stelling brengen. De Hollandse legeraanvoerder bleek bovendien over slechte verkenners te beschikken. Hij werd totaal verrast door de aanwezigheid van Albrecht en de sterkte van diens leger. Albrecht veroverde zonder veel moeite fort Oudenburg en sloeg zijn kamp op bij Leffinge. Maurits hoorde pas op deze dag, 1 juli 1600, dat Albrecht in de buurt was. Eerst dacht hij nog dat het een afleidingsmanoeuvre was, maar tegen middernacht begreep hij dat er een veldslag zou plaatsvinden. Maurits stuurde zijn neef Ernst Casimir van Nassau-Dietz naar Mariakerke bij Oostende om Albrecht daar tegen te houden. De eerste confrontatie duurde niet lang: na een half uur sloegen de Staatse soldaten op de vlucht. Bij de kust vonden 800 soldaten de dood. Ernst Casimir kon nog net op tijd vluchten. Toen Maurits dit hoorde gaf hij opdracht om deze nederlaag voor zijn troepen geheim te houden.
Prins Maurits gaf op 2 juli 1600 zijn leger opdracht om over de rivier de IJzer naar het noorden te trekken. Om elf uur stond zijn leger op het strand bij Lombardsijde. Het Spaanse leger was inmiddels waargenomen en Maurits nam plaats op een duin in de achterhoede. Vanaf dit hoger gelegen punt kon hij het slagveld goed overzien. Albrecht had gezien dat een groot aantal schepen Nieuwpoort verliet en veronderstelde dat Maurits zich met de Staatse vloot terugtrok en het Staatse leger verzwakt was. Hij besloot de strijd aan te gaan.

Op het strand

Aan het eind van de middag ontstonden de eerste schermutselingen toen een vooruit gestuurde kleine eenheid van de Spaanse cavalerie op het Staatse leger stootte. Deze aanval werd afgeslagen. Albrecht van Oostenrijk wilde de Staatse troepen richting zee drijven, zodat zijn leger een gunstiger positie op het slagveld zou krijgen. Hij boekte enige terreinwinst. Het leger van Maurits was nu grotendeels het strand opgedreven. Door de strategische opstelling van Maurits, keken de Spanjaarden tegen de zon in en woei het zand hen in de ogen. Door de vloed was het strand erg smal geworden en werd daar aanvankelijk nauwelijks gevochten. Achter de duinen troffen eenheden van de cavalerie elkaar. Maurits liet de in Nieuwpoort achtergebleven troepen nu ook naar het slagveld komen. Met steun van verse troepen voerde Lodewijk Gunther voor Maurits een tegenaanval uit met zijn cavalerie, maar de Spanjaarden rukte steeds verder op. Albrecht had geen reserves meer en besloot tot een definitieve aanval, maar Maurits had nog verse eenheden achter de hand. De Spanjaarden werden hierdoor verrast. De cavalerie trok zich terug en Albrecht besloot aan het hoofd van zijn troepen ten aanval te gaan. Hij werd geraakt door een speer en moest het slagveld verlaten. De Spaanse soldaten zagen dit als een teken van terugtrekking en de manschappen sloegen op de vlucht. Zij werden achtervolgd door de Staatse soldaten, maar het was inmiddels donker geworden en de meeste Spanjaarden konden door de donkere duinen naar veiliger oorden vluchten.

Nasleep

Prins Maurits knielde op het strand, dankte God en gaf opdracht om de achtervolging op de vluchtende Spaanse soldaten te staken. Nadat ze waren uitgerust trok het Staatse leger met de krijgsgevangen, waaronder de Spaanse legeraanvoerder Francesco de Mendoza, naar Oostende, waar de gewonden werden verzorgd. Op de vierde dag na de Slag bij Nieuwpoort besloot Maurits terug te gaan naar Nieuwpoort om de stad opnieuw te belegeren. De oorspronkelijke opdracht, de inname van Duinkerke, was immers nog niet uitgevoerd. Maurits zag na elf dagen in dat zijn leger tijdens deze veldtocht geen overwinning meer zou boeken. De Staten-Generaal wilden dat hij Hulst of Sluis aanviel, maar ook daar voelde Maurits niets voor. Zonder nog een aanval uit te voeren, keerde hij terug naar de Republiek.
Het prestige van prins Maurits groeide na de Slag bij Nieuwpoort. De vertrouwenscrisis tussen Maurits en Johan van Oldenbarnevelt zou nooit meer helen en zou uiteindelijk leiden tot de veroordeling en terechtstelling van de raadpensionaris in 1619.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken wij regelmatig aandacht aan de Tachtigjarige Oorlog. Lees Tachtigjarige Oorlog als u meer wilt weten over de oorlog van de Nederlandse gewesten tegen Spanje en het ontstaan van Nederland. De Slag bij Nieuwpoort komt ook voor in onze uitgave Tachtigjarige Oorlog 1568-1648.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Geschiedenis Nederland

Geschiedenis Nederland
Tachtigjarige Oorlog

De Tachtigjarige Oorlog was niet alleen de langstdurende oorlog in de Nederlanden, maar ook de belangrijkste, want de Nederlandse gewesten keerden zich af van het Habsburgse bestuur en daardoor ontstond de zelfstandige staat Nederland. In de Tachtigjarige Oorlog vonden een groot aantal belegeringen en veldslagen plaats. De belangrijkste worden besproken in het 'Tachtigjarige Oorlog 1568-1648: de opstand en het ontstaan van Nederland'. Ook de belangrijkste veldheren, zowel aan Spaanse als aan Nederlandse zijde, zijn te vinden in deze uitgave.
Tachtigjarige Oorlog


Lees over de belangrijke episodes uit onze vaderlandse geschiedenis.

'Door de Nederlandse geschiedenis' is een bundeling van de beste artikelen van Ruud van Capelleveen over de geschiedenis van Nederland.
Door de Nederlandse geschiedenis

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.