Johan van Oldenbarnevelt (1547-1619)

Het laatste gebed

Raadpensionaris Johan van Oldenbarnevelt raakte tijdens het Twaalfjarig Bestand in de Tachtigjarige Oorlog in conflict met prins Maurits van Nassau. Maurits beschuldigde de raadpensionaris van hoogverraad. Johan van Oldenbarnevelt werd na een opzienbarend proces op 13 mei 1619 onthoofd op het Binnenhof in Den Haag. Volgens de Amsterdamse bestuurder Reinier Pauw zou Johan van Oldenbarnevelt Spanje en Frankrijk teveel hebben bevoordeeld.

Onthoofding

De onthoofding van Johan van Oldenbarnevelt op 13 mei 1619 op het Binnenhof in Den Haag bleek later toch een slag voor prins Maurits. Door dit ruwe ingrijpen verloor hij veel prestige. De twee zonen van Johan van Oldenbarnevelt. Reinier en Willem, beraamden vier jaar later een aanslag op prins Maurits om hun vader te wreken. Het plan lekte uit: Reinier werd gevangengenomen en later terechtgesteld. Willem had geluk: hij kon veilig ontkomen naar het door de Spanjaarden bezette Brussel.

Joost van den Vondel

Tijdgenoot Joost van den Vondel schreef twee protestgedichten: 'Op het stokje van Oldenbarnevelt' en 'Geuse-Vesper of Siecken-Troost voor de Vierentwintigh'. Bovendien inspireerde de terechtstelling de Amsterdamse dichter en schrijver tot de tragedie 'Palamedes'. Dit drama viel niet in goede aarde bij de bestuurders. Joost van den Vondel werd bestraft met een zware boete.

Dagboek Jan Francken

Johan van Oldenbarnevelt werd in zijn laatste maanden bijgestaan door Jan Francken. Deze kamerdienaar van de landsadvocaat werkte zijn aantekeningen later uit tot een boek. Het handgeschreven relaas van Jan Francken kwam in 2019 weer boven tafel in de aanloop naar de herdenking van de executie van de staatsman vierhonderd jaar eerder. Het dagboek van Jan Francken was te zien op de tentoonstelling in Museum Flehite in Amersfoort, de geboortestad van Johan van Oldenbarnevelt.

Opleiding

Johan van Oldenbarnevelt werd op 14 september 1547 geboren in Amersfoort als zoon van een veehandelaar. Hij heeft waarschijnlijk tot zijn zestiende de Latijnse school in zijn geboorteplaats bezocht. In 1566 schreef hij zich voor een rechtenstudie in aan de Universiteit van Leuven. Lang zou hij daar niet blijven. In enkele jaren studeerde Van Oldenbarnevelt in Bourges, Keulen, Heidelberg en Padua. Hij werd in 1570 advocaat bij het Hof van Holland in Den Haag.

Rotterdam

Voor Johan van Oldenbarnevelt was van 1576 tot 1586 pensionaris van Rotterdam. In deze functies heeft hij veel voor de economische ontwikkeling en de uitbreiding van de havens van Rotterdam betekend. Johan van Oldenbarnevelt was niet alleen een bekwaam jurist en diplomaat, maar ook een handige politicus. Johan van Oldenbarnevelt kende de belangen van de kooplieden en de reders en zorgde ervoor dat hun verlangens aandacht kregen. Onder zijn leiding werd Rotterdam toegelaten tot de Vergadering van de Staten en de Gecommitteerde Raden. Dit resulteerde in voordelen en stemrecht voor Rotterdam.

Landsadvocaat

Johan van Oldenbarnevelt werd in maart 1586 tot landsadvocaat van Holland benoemd. Hij leidde de vergaderingen en alle uitgaande stukken gingen via hem. Hij kwam al snel in conflict met Robert Dudley, de graaf van Leicester, die na de moord op Willem van Oranje met de Raad van State leiding gaf. Robert Dudley werd in 1587 tot vertrek gedwongen. Johan van Oldenbarnevelt vond dat geen buitenlandse vervanger moest worden gezocht. Hij verhuisde begin 1589 naar Den Haag, waar hij met zijn gezin een huis betrok aan de Spuistraat. Door de inspanningen van Johan van Oldenbarnevelt kreeg Maurits van Nassau, de stadhouder van Holland en Zeeland, ook de stadhouderschappen van Utrecht, Gelderland en Overijssel.

Tien jaren

Prins Maurits bemoeide zich als stadhouder niet met politiek en richtte zich uitsluitend op de aanvoering van het leger. De samenwerking van Johan van Oldenbarnevelt en Maurits van Nassau bleek succesvol. Historicus Robert Fruin noemde dit de Tien Jaren. Hij toonde aan dat de situatie in de Nederlanden tussen 1588 en 1598 totaal veranderde door de militaire activiteiten van Maurits. Deze verandering in de Tachtigjarige Oorlog was alleen mogelijk dankzij het stabiele financiële beleid van Johan van Oldenbarnevelt. De Spanjaarden werden in deze jaren uit de noordelijke provincies verdreven. Alleen een deel van de huidige provincies Noord-Brabant en Limburg waren nog in Spaans bezit.

Internationale successen

Johan van Oldenbarnevelt behaalde ook internationale successen. Hij bereikte in 1596 een akkoord met koning Hendrik IV van Frankrijk, dat tot gevolg had dat er een verbond werd gesloten tussen de Republiek der Verenigde Nederlanden, Frankrijk en Engeland tegen Spanje. Hij stond ook aan de basis van het niet-aanvalsverdrag met Zweden en de totstandkoming van het Twaalfjarig Bestand in 1609.

Twaalfjarig Bestand

Het Twaalfjarig Bestand was een zegen voor de regenten in Holland en Zeeland. De oorlog tegen Spanje kostte erg veel geld en belemmerde de handel. Prins Maurits was tegen een wapenstilstand omdat het Spaanse leger verzwakt was. Hij wilde daar gebruik van maken. Tijdens het Twaalfjarig Bestand kwam een theologisch meningsverschil over de predestinatie, de voorbeschikking, tot uiting. Hierin stonden de twee Leidse hoogleraren Jacobus Arminius en Franciscus Gomarus tegenover elkaar. Ook Maurits van Nassau en Johan van Oldenbarnevelt werden in dit conflict betrokken. Maurits besloot de diensten in de Kloosterkerk in Den Haag te gaan volgen. Hij koos voor de contraremonstranten, de volgelingen van Franciscus Gomarus. Johan van Oldenbarnevelt was een aanhanger van Jacobus Arminius.

Onthoofding

De binnenlandse kerkelijke strijd en de onmin met Maurits kostte hem uiteindelijk het leven. Johan van Oldenbarnevelt werd in 1618 gearresteerd, gevonnist en ter dood veroordeeld. Men trok zich niets aan van de heftige protesten van Franse en Engelse diplomaten. Zij konden zijn onthoofding op het Binnenhof in Den Haag op 13 mei 1619 niet tegenhouden. Zijn stoffelijke resten zouden in een eikenhouten kist in het familiegraf van zijn schoonzoon Cornelis van de Mijle in de grafkelder van de graven van Holland zijn bijgezet. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed voerde daar in 2019 verkennend onderzoek uit. Er werd niets gevonden. Men besloot geen nader onderzoek uit te voeren. De Hofkapel was daarvoor te kwetsbaar.

PS

Wie leest weet meer en begrijpt beter. In onze gewaardeerde nieuwsbrief schenken wij regelmatig aandacht aan de Tachtigjarige Oorlog. Lees Tachtigjarige Oorlog als u meer wilt weten over de oorlog van de Nederlandse gewesten tegen Spanje en het ontstaan van Nederland.

Ontvang elke werkdag gratis geschiedenis per e-mail

Geschiedenis Nederland

Geschiedenis Nederland
Tachtigjarige Oorlog

De Tachtigjarige Oorlog was niet alleen de langstdurende oorlog in de Nederlanden, maar ook de belangrijkste, want de Nederlandse gewesten keerden zich af van het Habsburgse bestuur en daardoor ontstond de zelfstandige staat Nederland. In de Tachtigjarige Oorlog vonden een groot aantal belegeringen en veldslagen plaats. De belangrijkste worden besproken in het 'Tachtigjarige Oorlog 1568-1648: de opstand en het ontstaan van Nederland'. Ook de belangrijkste veldheren, zowel aan Spaanse als aan Nederlandse zijde, zijn te vinden in deze uitgave.
Tachtigjarige Oorlog


Lees over de belangrijke episodes uit onze vaderlandse geschiedenis.

'Door de Nederlandse geschiedenis' is een bundeling van de beste artikelen van Ruud van Capelleveen over de geschiedenis van Nederland.
Door de Nederlandse geschiedenis

Betrouwbare informatie kost veel tijd en geld, maar dankzij onze populaire producten heeft u op onze website toch gratis toegang.